فرهنگ به مثابۀ رسانه‎ای بین اراده و عمل جمعی(مطالعۀ تطبیقی فرهنگ اسلامی و سکولار)

جامعه از سه زیرنظام سیاست، فرهنگ و اقتصاد تشکیل‎شده‎است. اگر جامعه را به انسانی تشبیه کنیم، سیاست ارادۀ جامعه، فرهنگ فکر و اقتصاد اعضا و جوارح آن است. اراده با فکر، خواستِ خویش را پیش‎می‎برد و فکر برای اجرای منویات خود امکانات مادی را به‎کارمی‎گیرد. از این رو، فکر به عنوان واسطی میان اراده و عمل، از اهمیت بسیاری برخوردار است. در جامعه نیز فرهنگ همین نقش را بر عهده دارد. سیاست از طریق فرهنگ عمل می‎کند و فرهنگ برای عمل، از امکانات مادی و اقتصادی بهره می‎گیرد؛ به عبارت دیگر، فرهنگ به مثابۀ رسانه‎ای میان اراده و عمل جمعی عمل می‎کند‎. امروز، دو نظام فکری در جهان در مقابل هم صف‎آرایی کرده‎اند: فرهنگ دینی و فرهنگ سکولار. برای دریافت کمّ و کیف این منازعه، لازم است به مطالعۀ فرهنگ و بررسی تطبیقی فرهنگ اسلامی و فرهنگ سکولار بپردازیم. شناخت مفهوم فرهنگ و چیستی و چگونگی آن، از ملزومات اولیه برای هر نوع تفکر و موضع‎گیری و برنامه‎ریزی در این موضوع است. در این مقاله می‎کوشیم تا ضمن پرداختن به چیستی و چگونگی فرهنگ، در یک نگاه مقایسه‎ای، نقطه‎های رقابت فرهنگ اسلامی و فرهنگ سکولار را معین کنیم. در این راه با اتخاذ مبانی تازۀ معرفت‎شناختی و هستی‎شناختی، و روش تحقیق الگویی با این پیش‎فرض قرآنی که انسان دارای سه ابزار شناخت است و اینکه در واقعیت اگر موضوعی شناسایی شود، هر سه وسیلۀ شناخت به کار گفته‎می‎شود، به این نتیجه رسیده‎ایم که فرهنگ به عنوان یک واقعیت اجتماعی دارای سه لایه و سه بُعد از جنس حس، عقل و قلب است. به این ترتیب، برای دریافت عوامل شکل‎دهندۀ فرهنگ، با ترسیم جدولی سه‎بعدی، به شناسایی خانه‎های جدول پرداخته‎ایم و پس از تعیین این عوامل، به شناسایی هریک از مصادیق آن در نظام اسلامی و نظام سکولار در سه بخش فرهنگِ سیاسی، فرهنگِ فرهنگی و فرهنگِ اقتصادی مبادرت ورزیده‎ایم. به این ترتیب، شناخت 36 خانۀ متناظر فرهنگی در این دو مکتبی که امروز در مقابل هم صف‎آرایی کرده‎اند، زمینه را برای برنامه‎ریزی فرهنگی توسط اندیشمندان این رشته فراهم‎ساخته‎است.